90 років „Русского дому“ в Пряшові

Членове орґанізації Руськый клуб – 1923 і сімпатізанты 17-го юна 2015 р. стрїтили ся перед „Русскым домом“ на Главній уліцї 62 в Пряшові, жебы оддати честь 90-ому юбілею заснованя дому, котрый быв купленый за грошы добродителїв, Русинів домашній і тых, котры одишли за роботов до Америкы, про потребы културного жывота Русинів на Пряшівскій Руси. Дім быв купленый якраз 17-го юна 1925 року.

По стрічі о 14.00 год. перед будовов Русского дому, участны были пущены до вестібулу „Русского дому“ на першім штоку, де є памятна табла зо списком основателїв. Там заспівали гімну Русинів схвалену Світовым конґресом Русинів – Духновічово Вручаніє. Потім курто приговорила ся председкыня орґанізації Руськый клуб – 1923 Анна Ґалёва і бывшый председа Гавриіл Бескид, котрый повів о історії заснованя і културнім діятельстві в тім домі. Кідьже ся рокы веде суд о „Русськый дом“, і тот не є приступный Русинам і їх діятельстві, участны по святочнім актї одышли до іншых просторів, де продовжовали в споминаню на бывше діятельство „Русского дому“, но інформовали ся і о сучаснім ставі в одношіню ку суду з надіёв, же в близкій будучности дім верне ся до рук досправдовой орґанізації Руськый клуб – 1923.

Суд зачав по тім, жe Штефан Секерак скликав неплатну членьску громаду Руського клубу – 1923, на котрій были докінця і нечленове орґанізації і змінив на ній з їх голосами штатут. Навспак, многы членове участны не были. На тій громадї мав ся стати і новым председом. Міністерство внутра Словацькой републікы зареґістровало неплатно схваленый новый штатут Руського клубу із ёго „новым“ председом Штефаном Секераком. Секерак пізнїше, жебы ся хранити, кібы програв суд о орґанізацію, перевів Руськый дім із орґанізації на Фунадацію Руського клубу, котру засновав і в котрій є сам. Суд першого ступня недавно реалны членове Руського клубу выграли і чекать ся на другоступнёвый суд і ёго рїшаня.

Із історії

2-го мая 1923-го року при нагодїі 120-річного юбілею народжіня Александра Дуновіча русиньска громада вырїшыла дати честь памятцї свого народного будителя заложінём Памяти Руссого народного дому в Пряшові. Тоты рокы, то было друге вызначне возроджіня Русинів. В тім роцї зачали ся зберати грошы на закуплїня такого народного дому. Ґрекокатолицька ґазета „Русское слово“ писала: „Что птичке теплое гнездо, что человеку фамилия, то народу свой Народный дом. То сердце самознательной народной жизни, то видимый знак того, што народ существует, любит свое… И сердце нашого Русина бие, и мы хочеме жыти. Знаком того є наш Народный дом в Пряшови. Не забывайте на то, же кто лем і галер жертвует на него, подаруе собі на розвой подкарпаторусинской самостоятельной жизни Русинов!“

В юнію 1925-го року на фарї в Пряшові зышов ся шыршый комітет Ґрекокатолицького руського народного дому, жебы презідія того выбору дала інформації о зробленій роботї. Інформовав Теодор Ройковіч, декан, член жупного заступительства в Кошіцях. Він повів: „Аґітація о здобытя Руського народного дому ся зачала 21-го мая 1923-го року. В Америцї было вызбераных 1400 доларів, тоту суму іщі не післали нам. Добровольны фінанчны дары у нас досягли вышку лем 26 тісяч Кчс (корун чехословацькых). Кідь ся презідія дізнала, же дім ґрофа Дежеффія ся буде продавати, такой вырішыла тот дім купити, бо лїпшы просторы не мож было найти в Пряшові. Дім, котрый хочеме здобыти про културны потребы людей русиньской народности, находить ся на Масаріковій уліцї чісло 62.“

Прото др. Іван Кизак і Теодор Ройковіч 17-го юна 1925 р. підписали контракт з паном Ардом, тутором дому, подля котрого ся дім Дежеффія купить за 280 тісяч Кчс а то про потребы народного дому. На зачатку выплатило ся туторови 26 тісяч корун і поступно ся дім сплачав. Властництво было записане на менї Руського клубу в Пряшові в цїлости, без тярхы.

Як ся розлетїла тота новина о куплїню Народного дому в Пряшові, приходили радостны оголошіня зо вшыткых боків і в новинках писали іщі, же каждый най ту зайде, най перейде через просторный двір а із гордостёв попозерать на наш народный дом і вшытко, што в нім є. Най перейде і пороздумує до будучности: ту буде сиротинець, там чітальня, велика сала, друкарня, клуб, готел і так далше. Уж од 1-го авґуста быв дім за участи масы Русинів переданый народу. Народ досправды вызберав цїлу суму на свій народный дім.

Такый быв зачаток Руського народного дому. Руськый дім быв центром вшыткой орґанізачной і културно-освітной роботы так Руського клубу як і Културно-освітного общества А. Духновіча в Пряшові, котре было основане в 1924-ім роцї. Ту было веджіня обидвох орґанізацій. Першов головов Руського клубу, як і Общества А. Духновіча, быв єден председа Др. Іван Кизак, секретарём Др. Осиф Кизак. Руськый клуб мав забеспечовати лем технічны справы дому і културный жывот быв ведженый Обществом А. Духновіча.

Дім служыв културї і почас українізації. Быв під справов „Культурного союзу українських трудящих“, але служыв свому посланю. Є іроніов, же народу перестав служыти, аж кідь ся до нёго Русины могли вернути.

Петро МЕДВІДЬ, фоткы: А. З.