Словацьке народне повстаня є пункт, котрый є барз важный в модерній історії Словаків. Суть і такы погляды, ці є правилнов назвов „словацьке“ повстаня, кідьже окрем Словаків, котры ся поставили проти фашістічного режіму презідента Тіса і проти Нїмцїв, у повстаню брали участь і далшы народы. Думам, же то уж днесь єдно. Основне є то, же то быв важный момент, хоць властно неуспішный, котрый Словакію, дякуючі партізаньскому одбою, по войнї не зохабив на боцї пораженых народів, а навернув єй міджі вітязїв.

У Словацькім народнім повстаню брали участь і Русины. Єднако, як брали участь і на освободжованю Чехословакії почас Карпато-дукляньской операції в Чехословацькім армаднім корпусі ґенерала Людвіка Свободы на Дуклї. Гей, тота правда рокы про никого не існовала. Бо „товарищи“ вырїшыли, же нас не є обще, і так ани коло єдной, ани коло другой спомянутой історічной дії таксамо Русинів не было. Были там вшыткы. Лем не Русины.

Споминам собі, як єм перед двома роками писав текст як раз про „Вступне до контроли“, котрый быв присвяченый тій проблематіцї. В тім часї єден із русиньскых актівістів написав писмо на директоріат Музею Словацького народного повстаня в Баньскій Быстріцї, в котрім жадав пояснїня, чом в пєтнім салї музею суть памятны камянны таблы з назвами народів, котры брали участь на повстаню, і то докінця і Анґлічанів, і Америчанів, котрых было довєдна, підкреслюю довєдна, в повстаню пятьдесть, але табла з написом „Русины“, там не є. Веджіня втогды зістало тихо. Ани не мало намагу одповісти. Мовчало як старый комуніста, котрый не годен по тівко роках признати правду о злочінах, котры ся наробили, і так буде радше стояти за тым, за чім стояв цїлый жывот і грати мертвого хробака, притім каждый видить, же не є мертвый, лем ся му не мож рушати в корчі своїх циґаньств. Бо то бы требало мінити історію.

Міджі тым пришов 2014 рік, коли на Словакії проходили велкы святкованя. Оно нелем же нихто з музею не одписав, але ани русиньска табла не прибыла в пєтній салї і як ани почас святкованя 70-го юбілею Словацького народного повстаня в Баньскій Быстріцї, так ани почас 70-го юбілею Карпато-дукляньской операції на Дуклї Русинів даяк нихто не споминав. Хоць сьме 26 років по револуції, хоць сьме вызнанов народностнов меншынов у держвах, в котрых жыєме, аж на Україну, 70-ты юбілеї єдной і другой історічной події святковали ся так, як кібы сьме ся вернули в часї, до епохы, коли сьме „не были“. Смутна схізофренія орґанізаторів тых свят. Смутна схізофренія словацькых властей.

Недавно єм дістав мейл. Мусив єм собі го прочітати двараз, бо єм наперед не знав, ці виджу добрї. Колеґа з Округлого стола Русинів Словеньска інформовав, же на основі писма, котре тот рік написав єден із нашых довгорічных і заслуженых актівістів веджіню Музею Словацького народного повстаня, пришла од директора того музею одповідь, в котрій оголошує, же наша пожадавка буде акцептована і святочне одкрытя таблы з написом „Русины“ одбуде ся в рамках святкованя 71-ой річніці повстаня 29-го авґуста 2015 р.

Тото, што іщі минулого року не было можливе, ся днесь ставать реалностёв. Же є то історічный момент, о тім не мож похыбовати. Но оно то не є історічный момент лем про Русинів Словакії, а історічный момент про на вшыткых, про Русинів на цїлім світї, бо наш народ, ёго названя „Русины“, буде уж на все записаный в пєтнім салї коло далшых народів, котры у повстаню брали участь. То не є табла про Русинів Словакії, то табла про наш народ. І каждый з нас коло той таблы може чути гордость на нашых предків, котры мінили історію. Днесь ся конечно в тій проблематіцї можеме чути як в притомности, а не як кібы сьме ся вертали 40 років дозаду. Є то великый момент, котрый бы сьме собі мали цїнити.

Мерзить ня, же ся то не подарило в роцї, коли сьме собі припоминали округлы річніцїі. Но єм радый, же коло далшых річніць уж будеме і мы. І што дотулять ся того святочного одкрытя таблы, вірю, же на святкованю будуть знова і представителї держав, з котрыма сьме бок по боку боёвали за слободу. Радо увиджу, як тоты з Києва будуть тляпкати одкрытю таблы з написом „Русины“. Може їх тот аплавз перекрывить і кров їм дійде аж до мозґу, жебы конечно могли і они зачати терезво роздумовати. Сатісфацкія пришла, хоць пізно, але пришла. Єдну, дость важну, бы сьме іщі потребовали дістати з Києва.

Петро МЕДВІДЬ

(Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радіа lem.fm)