Небеспечны стереотіпы

Раз давно єм чітав файну есей о стереотіпах, котру написав польскый фiлозоф Лешек Колаковскый. Тота есей з ёго остатнїх, вже немарксістічных часів. На простых прикладах пояснює, што то стереотіп є, на основі чого фунґує, і чом го люди так потребують.

Стереотіп фунґує на квазіемпірічній ґенералізації, хоць тоту емпірію нихто не знать пописати, значіть, не знать пописати таку скушеность, котра бы потверджовала, же то так досправды мусить быти. Стереотіпы можуть быти різны, дакотры правдивы, дакотры мають в собі лем дакус правды, і дакотры суть чістов выдумков. Ці уж іде о стереотіп правдивый, або цалком выдуманый, єдно є істе: люди жыють стереотіпами. Бо чоловік про свій внутрїшнїй покій бере за беспечніше притримовати ся хоць мылного стереотіпу, як кібы мав все на дашто мерьковати, коріґовати свої погляды, позіції, што бы го могло вести ку неістотї, ці аж ку хаосу.

Но і так ся людьство притримує стереотіпів. В практіцї то значіть наприклад тото, же о хвилї в Анґліцьку будеме все бісїдовати, же там все ліє додж і є молга. Говориме о тім, же то тіпічно анґліцька хвиля. Кібы там і три місяцї без перервы быв час як десь на югу Европы на рівєрї, не значіть то ніч, бо мы маме зафіксоване то, же там все мусить быти планый час. Навспак, і кібы было три місяцї без перервы в Ґреції холодно, молга, додж, таксамо то не значіть ніч, бо Ґреція, то сонечна країна. Так само то фунґує і о народах. Єден народ є робітный, а кібы сьте там нашли лем самых лїнивых, та народ зістане в нашых стереотіпах робітным. Або може быти народ погостинный, і можете голоден вмерти на уліцї, бо вам нихто не дав ани фалатча хлїба, але народ зістане погостинный. Ці навспак, далшый народ може быти браный за неодповідный в роботї, а і кібы сьте нашли лем самых прецізных людей в тім народї, будете ся далше тримати стереотіпу, або холем векшына людей то так буде робити, і буде ся далше бісїдовати о тім народї, же тот народ неодповідный. Фунґує то так зато, бо як єм спомянув, людям є єдно, а стереотіпу іщі веце, ці є основаный на правдї, або на лжі. Фунґує.

Од 1991 р. Україна про Русинів не зробила ніч. Ніч з того, што жадали, о чім голосовали, і на што мали право. Навспак. Поступно Києв зо своїма журналістами, спец-службами ітд. почав через медії будовати о Русинах стереотіп. Стереотіп, котрый має єдну задачу. Так, як о Німцях повіме, же то дісціплінованый народ, о Русинах говорити, же то, по перше, ани не є народ, і по друге, же то сепаратісты. Пошырёованя насіня того стереотіпу, котрого жывоту бы ся русинофобы і україньскы націоналісты барз потїшыли, притвердило ся о то веце, о што гірша сітуація зачала быти на Українї. Бо оно собі все треба за плану сітуацію найти баранка, котрого пожертвуєме, і чом не того русиньского, котрого вже мали розробленого дакілько років. Є то приклад стереотіпу, котрый є заснованый чісто на лжі. Бо не влада даякой державы рїшать, ці хтось є народ, або не є, і што є найосновнїше, прикладу на русиньскый сепаратізм не є, бо іщі ниґда жадны теріторії, де жыли Русины, не торгали ся од жадной державы. І уж абсолутно в смыслї тім, кідь собі представиме даякых сепаратістів зо збранёв у руцї.

Мило ня в остатнїх днях несподївав україньскый Телеканал ZIK. Бо од україньскых медій скоріше очекам, і то теперь не на основі стереотіпу, але досправдовой емпірії, копнутя собі до Русинів, а не простор на то, жебы Русины досправды могли о собі говорити і обгаїти ся. Журналіста Данило Мокрик у рамках проґраму „Особливий погляд“ зробив репортаж під назвов „Фантом русинського сепаратизму“. Істо, знав бы єм собі в репортажі представити і обобєктівнішы інформації, наприклад в одношіню ку Димитріёви Сидорови, но і так є репортаж, хоць з назвов, котра може наперед острашыть чоловіка, добра. Простор в ній діставають люди, котры про Русинів дашто значать, як Ольга Прокоп, Євген Жупан, Іван Ситарь. Бісїдують о тім, хто Русины досправды суть, же то не є політічна выдумка, але же тот народ собі писав русиньску народность і їх родічі, і же Русины все были і суть законопослушныма і ніч не мають зо сепаратізмом.

Репортаж беру за добру уж лем зато, же ся найшов журналіста, котрый ся поставив проти новобудованому стереотіпу, набурав го, і холем часточно указав друге, тото досправдове лице і проблемы Русинів. Не знам, ці в морї пропаґанды, котра говорить дашто інше, і як бы лем не могла, хоче тот стереотіп в людях выбудовати, даяк барз велё Українців тото видить. Но і намага ся цїнить. І про нас тота намага барз цїнна.

Стереотіпы самы о собі не суть планы. Ці уж тоты заснованы на правдї, або тоты, котры ся зродили з выдумок. А не суть ани небеспечны. Небеспечныма зачінають быти аж втогды, кідь є кріза, небеспеченство войны, або сама война. Втогды, головно тоты неґатівны стереотіпы, можуть і невинному народу зробити барз велё зла. А ці хочеме, або ніт, треба собі усвідомити, же мы такый час жыєме. Зато позор на небеспечны стереотіпы. Бо днесь їх можете выдумати о нас, а завтра їх хтось выдумать о вас.

Михал МЕДВІДЬ, Пряшів

(Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радіа lem.fm)